de paalwoningen
De reden om een hele pagina aan deze huizen te wijden is niet omdat ik zelf van 1984 tot 1999 in een paalwoning heb gewoond. Maar deze door Harry Nefkens ontworpen flats zijn zó karakteristiek voor Pendrecht dat ze deze extra aandacht zeker waard zijn, zeker nu ze zijn gerenoveerd en uiterlijk in de oorspronkelijke staat teruggebracht. Het in de Herkingenbuurt gelegen complex is gebouwd in 1956 en bestond aanvankelijk uit 5 portiekflats aan de Stellendamstraat (2), Dirkslandstraat (2) en Sommelsdijkstraat (1). Door de typische bouw op palen en de onderdoorgangen werden ze al snel paalwoningen genoemd. Eén van de punten waarom de paalwoningen zo bijzonder zijn is dat het samengaan van bebouwing en groen hier extra tot uitdrukking komt. Door de woningen op palen te zetten ontstaan er onderdoorgangen waardoor de binnentuinen nóg beter toegankelijk zijn vanaf de straat. Als het aan Lotte Stam-Beese had gelegen, waren er veel meer paalwoningen gekomen. Maar het bouwen op palen was te duur zodat het maar bij vijf blokken is gebleven.
Opmerkelijk zijn de grote ramen aan de Slingekant, bekend als vissenkommen of televisieramen. Weinigen weten dat de televisieramen schuin zijn geplaatst (dus niet parallel met de gevel), van dichtbij is dat te zien. Binnenshuis vallen de vlakke deuren (dus geen paneeldeuren zoals in die tijd nog gebruikelijk was) en de stalen deurposten op. Nog een aardigheidje: de portiekingangen zijn onder de flats en vanaf de Slinge kun je dóór alle portieken heenkijken. Alleen bij de paalwoningen is dat mogelijk.
De flats hebben zowel 3- als 4-kamerwoningen. De plattegrond van de woningen is afwijkend van andere portiekflats in Pendrecht: zo zijn de kamers aan de straatkant wel gespiegeld maar de achterkant niet (op de foto's is dat duidelijk te zien). Het merkwaardige gevolg hiervan is dat je in een 3-kamerwoning na binnenkomst meteen de hoek om gaat de woonkamer in terwijl in een 4-kamerwoning de deur naar de woonkamer aan het einde van de gang is. Overigens verdient de extra slaap"kamer" in de 4-kamerwoning die naam niet eens, de kleine ruimte telt thans niet meer als slaapkamer mee. Ook de grootte van het toilet is in beide woningtypen verschillend. Opmerkelijk is verder de plaats van de badcel die alleen maar vanuit de keuken bereikt kan worden.
De flats zien er nu weer schitterend uit maar dat was in de tijd dat ik er woonde wel anders. In de tachtiger jaren verkeerden de huizen in dit deel van Pendrecht in vrij slechte staat vanwege gebreken en achterstallig onderhoud. Ook de paalwoningen zagen er nogal haveloos uit en met name de riolering zorgde regelmatig voor problemen. In 1986 werd er een bewonersgroep opgericht die een uitvoerige enquête hield onder de bewoners over de onderhoudstoestand van de woningen. Het resultaat werd samengevat in een zwartboek dat aan de directie van de Maatschappij voor Volkswoningen, de toenmalige huisbaas, werd overhandigd. Deze erkende de noodzaak van het uitvoeren van groot onderhoud maar de financiën ontbraken. Het enige positieve resultaat was de toezegging dat urgente klachten onmiddellijk zouden worden verholpen.
In 1987 worden de flats overgedragen aan OWG maar ook deze corporatie is niet in staat om direct alle problemen op te lossen. Na enkele jaren worden er toch diverse werkzaamheden uitgevoerd (met name schilderwerk) waardoor de uiterlijke staat van de paalwoningen enigszins verbetert.
|
In 1990 was het 650 jaar geleden dat Rotterdam stadsrechten kreeg. Eén van de activiteiten was de manifestatie Stadstimmeren in de voormalige passagiershal van de Holland Amerika Lijn. Op de tentoonstelling waren allerlei aspecten uit de geschiedenis van de stad te zien. Zo waren er o.a. vier woningtypes uit het Rotterdam van toen en nu levensgroot nagebouwd. Eén van die modellen werd in de catalogus omschreven als een portieketageflat uit 1956.
Je raadt het al: er stond een maquette van de Pendrechtse paalwoningen aan de Stellendamstraat. Voor mij was het een bijzondere ervaring om oog in oog te staan met (toen) "mijn" flat. Het model was met zorg nagebouwd want vele details ontbraken niet. Zelfs de bouwtekeningen met de plattegronden van de huizen waren op de tentoonstelling te zien. Wie kan mij vertellen wat er na Stadstimmeren met deze maquette is gebeurd? |
In de zomer van 1997 worden de verbeteringsplannen voor de Herkingenbuurt gepresenteerd. Daarbij is besloten dat bijna alle portiekflats worden afgebroken. Alleen de paalwoningen aan de Stellendamstraat en Dirkslandstraat blijven behouden, mede vanwege hun bijzondere architectuur. De woningen worden gerenoveerd waarna de bewoners de mogelijkheid hebben om hun woning te kopen. De flat aan de Sommelsdijkstraat (foto links) zal echter plaats gaan maken voor een woongebouw voor senioren, dit vanwege de nabijheid van de winkels.
In 1999 start het uitverhuizen van de bewoners van de paalwoningen aan de Sommelsdijkstraat. In april 2000 vertrekt het laatste gezin en kort daarna begint de onttakeling van de flat (foto rechts). Nadat alle nog bruikbare materialen verwijderd zijn blijft er slechts een kaal karkas over. Het restant wordt op 7 juni met de grond gelijk gemaakt; op deze plek staat nu de Ostreaflat.
De flat aan de Sommelsdijkstraat verschilde op een paar punten van de overige flats. De woonkamers lagen aan de straatkant en de bergingen waren inpandig, d.w.z. alleen vanuit de portieken toegankelijk.
De renovatie van de vier overgebleven flats gaat in 2002 van start. Van binnen worden de huizen gemoderniseerd o.a. met nieuw sanitair en het plaatsen van een combi-ketel. Aan de isolatie is veel aandacht besteed, met name bij de woningen die boven de onderdoorgangen liggen. Ook de trappenhuizen zijn opgeknapt. De portieken zijn vergroot en voorzien van glazen puien zodat het oorspronkelijke aanzicht zo min mogelijk is aangetast. De portiekdeuren met hun karakteristieke trapeziumvormige ramen zijn echter voorgoed verdwenen. De beide foto's laten het verschil zien: links de ingang van het portiek Stellendamstraat 79-81 toen ik daar in 1984 kwam wonen, rechts hetzelfde portiek na de renovatie.
De ruimtes onder de flats worden bij duisternis verlicht met halogeenlampjes in metalen strips wat een beetje sprookjesachtig aandoet. De toegangsdeuren naar de bergingen zijn beveiligd met secustrips en extra sloten.
Op 17 april 2003 vindt de officiële oplevering plaats van de gerenoveerde flats. Dat gebeurt door bewoner Hans van Kerkhof die met een heggenschaar een papieren deur openknipt. Een artistieke decorateur had de oorspronkelijke portiekdeur in karton en papier nagebootst (foto links).
Huurders hebben het aanbod gekregen om hun woning te kopen maar wie dat niet wil kan gewoon blijven huren. Leegkomende woningen worden verkocht zodat er een mix van huur en koop is ontstaan.
De Dienst Stedebouw en Volkshuisvesting van de gemeente Rotterdam hechtte veel waarde aan de handhaving van dit architectonisch belangrijke complex. De woningen zijn aan de buitenkant opgeknapt en zien er weer uit zoals ze destijds zijn gebouwd. Zo zijn de gevels schoongemaakt en de vernieuwde houten kozijnen zijn in de oorspronkelijke kleuren geverfd. De paalwoningen staan nu op de gemeentelijke monumentenlijst en zijn als zodanig herkenbaar aan de bordjes op de betonnen band onder de televisieramen.