kunstwerken in Pendrecht
Pendrecht kent vele kunstwerken in de vorm van beelden, schilderingen, gevelstenen en andere versieringen. Sommige kunstwerken spreken voor zich terwijl andere op het eerste gezicht vreemd overkomen. Indien nodig heb ik daarom ook vermeld wat een kunstwerk voorstelt, wat de gedachten van de maker waren en waarom een kunstwerk juist op die plek staat. Hieronder volgt een beschrijving van de meeste kunstwerken in de wijk, kijk ook eens op mijn fotowebsite in het album kunstwerken.
Meerdere van de op deze pagina vermelde Pendrechtse kunstwerken zijn ook te vinden op de website van BKOR (Beeldende Kunst & Openbare Ruimte in Rotterdam) en de website Mens & Dier in Steen & Brons van René en Peter van der Krogt (beelden van mensen, dieren, planten in heel Nederland).
Het beeld Provinciaaltjes op Plein 1953 is waarschijnlijk het bekendste kunstwerk in Pendrecht. Maar niet iedereen weet dat het eerst bij concertgebouw De Doelen (in het centrum van Rotterdam) werd neergezet. Dat gebeurde in juli 1966 maar op verzoek van de wijkraad Pendrecht werd het in augustus 1967 verplaatst naar het Plein. Daar komt het zeker tot zijn recht want het beeld, in 1965 vervaardigd door Loeki Metz (1918-2004), stelt twee winkelende meisjes voor. Het beeld staat op een betonnen plaat die als sokkel dient, onderaan op het beeld staan het jaartal en de naam van de beeldhouwster (foto rechts).
Oorspronkelijk stond het op een grasperk in een plantsoentje maar in oktober 1998 is het beeld tijdelijk verwijderd vanwege de herinrichting van het Plein. Aanvankelijk was men bang dat het beeld voorgoed weg zou zijn aangezien er in de gemeentelijke depots wel eens wat zoek raakt. Gelukkig is dat niet gebeurd en op 14 oktober 2000 werd het beeld (her)onthuld tijdens de officiële opening van het vernieuwde Plein 1953. Het staat ongeveer op dezelfde plek als vroeger, alleen niet meer in een plantsoen. Het beeld wordt in de volksmond ook wel de Weesmeisjes of de Zeeuwse meisjes genoemd, al is niet goed te zien of de meisjes daadwerkelijk in klederdracht zijn.
Tegen de zijgevels van de winkels aan de Zijpe (aan de kant van de Zierikzeestraat) staan twee witte beeldjes die in Pendrecht de Opbouwwerkers worden genoemd. Ze zijn afkomstig uit een serie van acht beelden die bij de noodwinkels op de Coolsingel stonden, Han Richters (1915-2000) en Koos van Vlijmen (1909-1989) maakten er elk vier. De twee beeldjes die nu in Pendrecht staan zijn gemaakt door Koos van Vlijmen, het linker beeld heet De man met de hamer of Smid en het rechter beeld De man met de zaag of Timmerman. Elk beeldje is ongeveer 1 meter hoog en staat op een betonnen sokkel.
Op 18 mei 1956 zijn beide beeldjes onthuld door ir. H.B.J. Witte (Minister van Wederopbouw en Volkshuisvesting) ter gelegenheid van zijn bezoek aan Pendrecht op de tiende Opbouwdag. In 1990 zijn de beeldjes, waarvan er één was beschadigd, vervangen door replica's. Rondom de beeldjes is in oktober 2016 een groen sierhekwerk gezet met daarbinnen kleine straatkeien.
In november 2013 werd bekend dat de gemeente de beeldjes wilde verplaatsen naar het centrum van de stad "omdat ze de wederopbouw symboliseren", als vervanging zou Pendrecht twee andere beeldjes daarvoor terugkrijgen. Het bericht veroorzaakte in de wijk zo veel commotie dat van het plan werd afgezien.
Twee keer hebben de beeldjes op een tijdelijke tentoonstelling gestaan. In het kader van de manifestatie Rotterdam Viert de Stad was er van 1 juni tot en met 21 augustus 2016 in het Museumpark een tijdelijk beeldenpark met de naam Uproot Rotterdam met ongeveer 20 beelden uit de wederopbouwperiode. De Opbouwwerkers waren "ontworteld" (= met sokkel en al uitgegraven), vandaar dat de beeldjes wat hoger staan dan bij de Zijpe. Net als in Pendrecht staan de twee beeldjes naast elkaar (foto links) maar je kunt er omheen lopen, iets wat op de Pendrechtse locatie onmogelijk is.
In juni 2017 stonden de beeldjes (dit keer zonder sokkel maar op een houten verhoging) op het dak van de Bijenkorf vanwege de Rotterdam Architectuurmaand en de Rotterdamse Dakendagen (foto's rechts), het in 1957 gebouwde warenhuis is net als Pendrecht een symbool van de wederopbouw. Zoals vermeld bestond de serie uit acht beelden maar omdat één van de beelden zoek is stonden er maar zeven, de twee Pendrechtse beeldjes vielen direct op omdat ze een witte kleur hebben (het zijn immers replica's) terwijl de overige beelden grijs zijn.
De schildering Reizigers (geen officiële naam) is aangebracht op de zuilen van het metroviaduct op het plein voor metrostation Slinge. De schildering is gemaakt in augustus/september 2008 en is een vervanging voor de Kariatiden (zie verderop bij Verdwenen kunstwerken). Het kunstwerk is ontworpen en uitgevoerd door Hans Verkerk (1952) die destijds ook de Kariatiden heeft gemaakt.
De schildering is aangebracht in het kader van een grote opknapbeurt van het metrostation en de directe omgeving, dit was een project van de gemeente. De veelkleurige Kariatiden werden "gedateerd" gevonden en Hans Verkerk kreeg de opdracht om iets nieuws te ontwerpen. Hij maakte eerst foto's van mensen op weg naar één of ander station en daarvan heeft hij de silhouetten op de zuilen overgebracht. Op 11 juni 2009 is het opgeknapte metroplein officieel opgeleverd.
Misschien heb je er wel eens op gezeten maar waarschijnlijk nooit gezien dat er op de bovenste balk van de rugleuning een naam staat. De Henk van Oostende bank staat langs de Slinge, tussen de Stavenissestraat en de Groene Kruisweg, bij de bushalte van lijn 68 richting Zuidplein.
De bank is een eerbetoon aan Henk van Oostende die vele jaren als dagelijks bestuurder van de deelgemeente Charlois actief was. Op 17 maart 1992 nam hij afscheid van de raad waarbij hij o.a. een gemeentelijke onderscheiding kreeg. Henk van Oostende was ook daarna nog actief in Pendrecht: tot september 2006 was hij secretaris van de Huurderscommissie Zuiderparkflat. In dat jaar verhuisde hij naar Sonneburgh, Henk van Oostende is op 3 november 2019 overleden op 97-jarige leeftijd.
Op 18 maart 1992, een dag na zijn afscheid, werd Henk 's morgens gebeld met de simpele vraag of hij thuis was. Toen hij daar bevestigend op antwoordde werd hij met een auto opgehaald die via de Stavenissestraat richting Slinge reed. Vlak vóór de Slinge sloeg de auto linksaf en reed over het fietspad (!) richting Groene Kruisweg. Bij de bushalte werd gestopt en Henk kreeg de opdracht om het naast de abri staande ingepakte stuk straatmeubilair uit te pakken. Er kwam tot zijn verrassing een zitbank te voorschijn met zijn naam er op waar Henk heel vereerd mee was.
In 2003 zijn er in Pendrecht diverse activiteiten geweest ter herdenking van de watersnood van 1953. Op 25 januari van dat jaar openden de burgemeesters Asselbergs (Schouwen-Duiveland) en Opstelten (Rotterdam) een tentoonstelling in de Middelburgt. De openingshandeling bestond uit het onthullen van een paneeltje waarop de waterhoogte op Tiengemeten tijdens de watersnood is vermeld. In totaal zijn er 16 van deze kunstwerkjes gemaakt die verspreid in de hele wijk te zien zijn; het paneeltje op de foto bevindt zich in de Stellendamstraat. Wijkkunstenaar Rex Mundio, zijn echte naam is Victor Cobos, heeft de paneeltjes gemaakt. Door sloop als gevolg van de herstructurering zijn in de loop der jaren enkele paneeltjes verdwenen.
De klok Tempus is eveneens een creatie van Rex Mundio. Het uurwerk is onthuld op 21 juni 2003 door Lionel Martijn van de deelgemeente Charlois en staat op de dakrand van de Middelburgt, boven de ingang. Op de wijzerplaat staan typische Hollandse taferelen en naast de klok zijn watergolfjes te zien die weer naar de watersnood van 1953 verwijzen. Oorspronkelijk draaide de klok rond maar dat was van korte duur, dat werkte niet goed en daarom werd de klok met twee beugels vastgezet. Niemand lijkt er zich om te bekommeren want het uurwerk staat al vele jaren stil en bij harde wind draait de klok willekeurig rond.
Verder zijn er op Plein 1953 vijf metalen zuilen geplaatst met daarop de huisregels van het plein en een korte beschrijving van de watersnood, deze zuilen zijn in 2018 bij de laatste fase van de vergroening van het Plein weggehaald.
Op de hoek van de Slinge en de Ooltgensplaatweg is in de zijgevel van de flat een tableau te zien. Het is onthuld op 19 september 1957 als eerbetoon voor de heer A. Bos, voorzitter van de Bouwvereniging Patrimonium die deze huizen heeft laten bouwen. Adri Blok (1919-1990) is de ontwerpster en de onthulling vond plaats door Arie Bos, kleinzoon van de toenmalige voorzitter.
De steen toont motieven van de wederopbouw (van links naar rechts: woningen, het gezin, de metselaar en de opdrachtgevers), onderaan staat de tekst deze steen is gelegd 19-9-1957 door Arie Bos geb. 27-11-1947. Tijdens de renovatie van de flat in 1991 is de steen verwijderd maar daarna teruggeplaatst, de steen is nu gedeeltelijk ingemetseld in de gevel en is ook iets hoger geplaatst. Het tableau is 2 meter lang en 50 centimeter hoog.
Naast de ingang van de in 1959 opgeleverde HAL-flat aan de Oldegaarde is een mozaïek aangebracht dat naar de Holland Amerika Lijn verwijst. Het mozaïek toont van links naar rechts de skyline van New York, een schip van de HAL en het HAL-hoofdkantoor op de Wilhelminakade.
In de loop der jaren raakte het kunstwerk in verval: tegeltjes lieten los en werden deels op verkeerde plaatsen terug geplakt, wie het mozaïek van dichtbij bekeek kon dat duidelijk zien. In 2015 heeft de VvE van de flat geld vrijgemaakt om het karakteristieke kunstwerk in oude luister te herstellen, dat is gedaan door Ruud en Monica van smederij en mozaïekhuis In Vuur en Vlam. Op 11 mei is het mozaïek weggehakt en was de muur tijdelijk kaal (foto rechts) en op 30 juni is het opnieuw gemaakte mozaïek weer op zijn plaats aangebracht, daarbij is zo veel mogelijk gebruik gemaakt van de oorspronkelijke tegeltjes.
Aan de gevel van Stavenissestraat 312 bevinden zich drie verschillend gekleurde tandwielen die in elkaar grijpen. Dit kunstwerk is onthuld op 2 juli 1993 door wethouder Pim Vermeulen bij de feestelijke afsluiting van het renovatieproject PVH (Pensioenfonds voor de Havens, de toenmalige eigenaar van deze woningen). De renovatie van de PVH-flats was het resultaat van de langdurige inspanningen van de huurdersgroep en de toen nog bestaande Bewonersorganisatie Pendrecht. Op de foto rechts houdt Pim Vermeulen zijn toespraak vlak voor de onthulling van het kunstwerk, links op de foto staat de toenmalige opbouwwerker Ben van Zanten.
De tandwielen, afkomstig van een scheepsdieselmotor, symboliseren de binding van Pendrecht met de haven en de samenwerking van alle betrokkenen tijdens de renovatie. Als je ter plekke gaat kijken, let dan ook eens op de karakteristieke scheepslampen die naast de portiekdeuren zijn aangebracht.
Op 1 februari 2003 wordt Pendrecht geconfronteerd met een triest incident: de 13-jarige Sedar Soares wordt 's avonds tijdens het gooien van sneeuwballen op het parkeerdek bij metrostation Slinge neergeschoten en overlijdt de volgende dag aan zijn verwondingen. De verontwaardiging over deze moord was in Pendrecht heel groot wat bleek bij de massale opkomst tijdens de stille tocht op Plein 1953 en de indrukwekkende herdenkingsdienst in de Sint Bavokerk. Sedar is begraven op de Zuiderbegraafplaats, op de foto rechts de plek waar hij is neergeschoten.
Een jaar later wordt aan de zijgevel van het parkeerdek een gedenkteken onthuld ter nagedachtenis aan Sedar. Rex Mundio vervaardigde de ronde plaquette en heeft daarbij vooral de wensen van de familie tot uitdrukking gebracht. In het midden van een uiteenspattende sneeuwbal is een portret van Sedar te zien en onderaan zit een plaatje met de tekst SEDAR SOCRATES SOARES geboren 13-08-1989 gestorven 02-02-2003. Onder grote publieke belangstelling onthulden deelraadsvoorzitter Dick Lockhorst en de moeder van Sedar de plaquette op 1 februari 2004, precies één jaar na de fatale schietpartij.
Aan de Oldegaarde, op de grasstrook voor de HAL-flat staat het opvallende kunstwerk van Rik Blom (1957). Het bestaat uit rode ijzeren balken en is ongeveer 7.50 meter hoog. De horizontale en verticale balken symboliseren het rechthoekige stratenpatroon van Pendrecht. Het geheel staat op een betonnen plateau. Officieel heeft het geen naam maar de maker omschrijft het als een breekbaar beeld van brute balken. Om het beeld niet "doods" te laten lijken heeft de kunstenaar één van de balken onder een hoek van 89 graden gezet.
Het kunstwerk is een geschenk van OWG aan Pendrecht ter gelegenheid van haar 40-jarig bestaan, het is onthuld op 27 juni 1990 door de heer De Boer namens het Ministerie van WVC. Op het betonnen plateau zit een metalen bordje met de tekst: Aangeboden ter gelegenheid van 40 jaar Woningbouwvereniging ONZE WOONGEMEENSCHAP - Datum: 27-06-1990 - kunstenaar: Rik Blom.
Naast de ingang van de gymnastiekzaal aan de Krabbendijkestraat 238 bevindt zich een kunstwerk dat vier mensen uitbeeldt, het heet Klimmende jongens en is gemaakt door Julia Brändle (1929-1982). Het kunstwerk is niet meteen bij de bouw aangebracht, dit is te zien op de foto op de voorkant van het boek Blik Op Zuid (deel 4).
In augustus 2011 ontdekte ik op internet dat er op een gymzaal aan de Nederhage 12 in Hoogvliet precies hetzelfde kunstwerk zou zitten, toen ik ter plekke ging kijken bleek dat inderdaad zo te zijn. Precies zes jaar later ben ik opnieuw gaan kijken of het er nog was, dat was het geval maar de hele buitengevel was van een schildering voorzien. De waarheid gebiedt te zeggen dat er op het kunstwerk zelf geen verf zit (foto's rechts).
Tijdens de openingsceremonie van de Olympische Spelen Pendrecht op 27 september 2008 hing er in het podium een decor dat als achtergrond van de musical Of Mice and Mozart diende. Dit paneel hangt sinds november 2008 aan het transformatorhuis in de Serooskerkestraat, aan de kant waar de in 2005 gesloopte garages stonden.
Het paneel is gemaakt door Mirella de Boer, dochter van wijkregisseur Harry de Boer van Woonstad Rotterdam. Het was al meteen de bedoeling dat het paneel na de Olympische Spelen naar de Serooskerkestraat zou gaan om de beschadigingen aan de muur als gevolg van de sloop van de garages aan het gezicht te onttrekken. In juni 2010 zijn er twee schijnwerpers aangebracht die het paneel bij duisternis aanlichten.
Op woensdag 17 juni 2009 is de Rozet van Respect op het schoolplein van de Beatrixschool feestelijk onthuld waarbij ongeveer 300 witte ballonnen zijn opgelaten. Het kunstwerk is gemaakt door de leerlingen van de school, samen met de kunstenares Akelei Hertzberger (1960).
De Rozet van Respect bij de Beatrixschool is de vierde dat in Nederland is geplaatst en de derde in Rotterdam. Het kunstwerk heeft een doorsnede van 2 meter en bevindt zich voor de ingang van de school. De rozet bestaat uit een in messing uitgevoerde levensbloem met een rand van mozaïek. In dit mozaïek zitten allerlei kleine voorwerpen, afkomstig van de leerlingen en instellingen uit de wijk. Wie goed kijkt ziet o.a. muntstukken, een medaille van de Olympische Spelen Pendrecht, een rode opzoomerhoed, vignetten van Woonstad Rotterdam en de deelgemeente Charlois, enzovoort.
De Raamvertellingen is een opvallend kunstwerk. Het verhaal van Pendrecht wordt uitgebeeld in de portiekramen van de flats in de Melissantstraat en de Middelharnisstraat. Deze flats zijn in 2006 gerenoveerd waarbij twee boven elkaar gelegen oorspronkelijke woningen zijn samengevoegd tot maisonnettes. In totaal gaat het om 28 portieken die elk 2 ramen hebben dus 56 in totaal. In juni en juli 2009 zijn in de Middelharnisstraat de ramen geplaatst, de Melissantstraat volgde in oktober van datzelfde jaar. De ramen zijn op 30 november 2009 door minister Eberhard van der Laan officieel overgedragen aan de wijk.
Er waren 5 kunstenaars bij het project betrokken. Milou van Ham (1964) ontwierp de 28 ramen boven de portiekingangen, hier staan citaten op van Lotte Stam-Beese, de ontwerpster van Pendrecht. De grote vierkante ramen bovenin zijn door vier kunstenaars gemaakt, verdeeld als volgt:
Sarianne Breuker (1960): Middelharnisstraat (8 ramen) met als thema gezinssamenstellingen.
Stang Gubbels (1966): Middelharnisstraat (6 ramen) met als thema de wijk.
Ben Zegers (1962): Melissantstraat (8 ramen) met als thema weefsels (Lotte Stam-Beese begon haar opleiding op het Bauhaus met weven).
Anuli Croon (1964): Melissantstraat (6 ramen) met als thema nieuwe stad in de natuur / natuur in de stad.
De Silhouetten bestaan uit 22 silhouetten van mensen die hand in hand in een vierkant staan. Het kunstwerk is bedacht en gemaakt door Annemarie Theunissen (1960), de silhouetten symboliseren de overwinning op het water en de band tussen de bewoners. Het kunstwerk is gemaakt van ijzer dat door oxidatie de roestbruine kleur kreeg (foto rechts: de silhouetten kort na de plaatsing). De Silhouetten zijn onthuld op 26 mei 2012 en daarbij was ook de maakster aanwezig.
Het kunstwerk staat op een vierkante betonnen plaat in de vijver bij Plein 1953, deze plaat is op 31 juli 2009 onthuld als muziekpodium. Het werd echter het domein van de meeuwen en de Pendrechtenaren noemden het al snel de Meeuwenplaat. Als muziekpodium was het een mislukking (het is slechts twee keer als zodanig gebruikt) zodat er ten einde raad maar een kunstwerk op werd gezet.
Deze bank, een social sofa, staat bij de voormalige behangzaak op de hoek van de Slinge en de Kerkwervesingel. De bank is niet alleen een zitelement met uitzicht op de drukste kruising in de wijk maar vooral een monument ter herinnering aan het 60-jarig bestaan van Pendrecht. De betonnen bank is in ruim twee maanden tijd door een groepje bewoners uit de Zierikzeebuurt van een mozaïek voorzien, dat gebeurde in de leegstaande winkel naast Albert Heijn. De afbeeldingen op de bank relateren aan de bouw van de wijk, op de voorkant staat de tekst 1953-2013 60 jaar Pendrecht en op de achterkant Van polderlandschap naar woningbouw.
Op 31 januari 2013 is de social sofa onthuld, de datum is bewust gekozen omdat het precies 60 jaar na de watersnood van 1953 was. Johan van Peer, de voorzitter van de werkgroep Zierikzeebuurt, sprak het gezelschap toe en nodigde daarna Alaattin Erdal van de deelgemeente Charlois uit het kunstwerk te onthullen.
Op 18 november 2015 is aan de Burghsluissingel het mozaïek onthuld dat is gemaakt door de helden van de imagocampagne Pendrecht is Goed Bezig. Het Heldenmozaïek is gemaakt in 2011 als blijvende herinnering aan de campagne en het plan was om het op Plein 1953 op te hangen. Dat ging niet door en de zoektocht naar een geschikte plek heeft uiteindelijk vier jaar geduurd. Het mozaïek heeft nu een plek gekregen op de blinde muur bij de toegang naar de flat Burghsluissingel 115-125. In de betonnen balk aan de bovenkant zit verlichting zodat het mozaïek ook bij duisternis goed zichtbaar is.
Van de 25 helden die de campagne telde waren er 9 bij de onthulling aanwezig: Joke Spijkers, Rita Niks - de Lima (in 2020 overleden), Bien Hofman, Elly Pesik, Clasien Kramer (in 2023 overleden), Carla van Houten (in 2024 overleden), Tjark Jansen, Harry Kock en ik zelf. Daarnaast waren er Joop Stobbe (destijds campagneleider), Jos Versteeg (Woonstad Rotterdam), Ed Goverde (oud-voorzitter van de deelgemeente Charlois) en nog enkele andere genodigden. Ook de bewoners van de naastgelegen flat waren uitgenodigd maar slechts een enkeling had daar gehoor aan gegeven. Het mozaïek was afgedekt met een Woonstad-vlag en na korte toespraken van Joop, Bien en Ed was het moment van de onthulling: Jos Versteeg en Clasien Kramer trokken de vlag weg (foto rechts) waardoor het mozaïek zichtbaar werd.
Op de zijgevels van de flats Slinge I en II zijn schilderingen te zien die zijn ontworpen door Ricardo van Zwol, in samenspraak met Vestia en de bewoners van de twee flats. In de zomer van 2020 heeft Ricardo ze in zijn eentje geschilderd vanaf een hoogwerker, op de linker flat in juli en op de rechter flat in september. Schilderingen van Ricardo van Zwol zijn ook te zien op flats in Lombardijen, onder andere aan de Molièreweg.
De beide afbeeldingen horen bij elkaar en tonen elk een kind met op de achtergrond gestyleerde planten, op de linker schildering kijkt een jongen naar een kolibrie terwijl op de rechter schildering een meisje haar blik werpt op een tropische bloem. De schilderingen zijn goed zichtbaar omdat er geen bomen voor staan en de Slinge heel breed is, het beste zijn ze te bekijken vanaf de overkant. Op de foto rechts de zijgevels voordat de schilderingen zijn aangebracht.
Op het binnenplein van de Open Hofkerk staat een segment van de gesloopte kerktoren waarin de luidklok hangt. Het torendeel is in dezelfde positie teruggezet als de complete toren zodat de tekst op de klok aan de voorkant te lezen is. De klepel is provisorisch vastgezet maar het luidmechanisme is zo te zien nog geheel intact dus als er een stroomvoorziening wordt aangelegd zou de klok weer kunnen luiden. Op de klok staat de tekst IN WOORD EN DOOP EN AVONDMAAL - HOUDT HIJ BIJ ONS ZIJN HOF - A.D. 1963 en op de rand OPEN HOF KERK DER HERVORMDE GEMEENTE CHARLOIS ROTTERDAM PENDRECHT * PETIT&FRITSEN, AARLE-RIXTEL, HOLLAND 3193.
De sloop van de toren op 25 oktober 2022 gebeurde min of meer illegaal want er was geen sloopvergunning aangevraagd. Terwijl de slopers nog bezig waren verschenen er twee ambtenaren van de gemeente Rotterdam op het kerkplein. Hoewel het kerkgebouw geen monumentale status heeft was de toren "een beeldbepalend element" dat niet gesloopt had mogen worden. Het is jammer dat de toren weg is maar het segment met de luidklok is gelukkig behouden gebleven, het werd op 6 juni 2023 geplaatst.
GEVELSTENEN
Op enkele plaatsen in Pendrecht bevinden zich gevelstenen met een inscriptie die herinneren aan een bijzondere gebeurtenis. Het gaat daarbij meestal om de eerste steen van een nieuw gebouw.
"ONZE WOONGEMEENSCHAP" DE EERSTE STEEN GELEGD OP 29 MAART 1954 DOOR M. FRENKEL |
De bekende eerste steen van Pendrecht bevindt zich niet meer op de oorspronkelijke plek. Meijer Frenkel was destijds secretaris-penningmeester van OWG (Onze Woongemeenschap, een voorganger van Woonstad Rotterdam). De steen bevond zich in de zijgevel van de woning Oldegaarde 998A, aan de kant van het kantoortje op nummer 998B. De huizen van het blok Oldegaarde 988-998 waren de eerste woningen van Pendrecht en zijn op 2 november 1954 opgeleverd, Meijer Frenkel kreeg als eerste het huurcontract.
In 2003 zijn de woningen ontruimd en dichtgetimmerd, in afwachting van sloop. Op 29 januari 2004 (dus precies 2 maanden voordat het 50 jaar geleden was dat de steen werd gelegd) is de historische gevelsteen verwijderd en tijdelijk opgeslagen. Kort daarna zijn de huizen afgebroken en op 16 mei 2007 is de eerste paal voor de nieuwbouw geslagen die in april 2008 is opgeleverd.
Op 24 februari 2006 ging de steen naar de BOP, klik hier om te lezen hoe dit gegaan is. Een plan om de steen in de nieuwbouw terug te plaatsen bleek om praktische redenen niet uitvoerbaar, hierdoor ontstond het idee om de steen te zijner tijd een plekje te geven bij de Zijpe.
Sinds 27 mei 2014 is de steen weer in de buitenruimte te zien en wel in de Geluksmuur bij de Zijpe. Tegen de zijgevel van het noordelijke Zijpe-blok is aan de kant van de Schuddebeursstraat een naar voren springend muurtje gemetseld met daarin op ooghoogte de historische gevelsteen. Er zijn zowel oude als nieuwe bakstenen gebruikt en in tegenstelling tot de muur van de gevel is het een wat gevarieerd patroon met o.a. enkele stenen verticaal, de stenen verschillen onderling van kleur. De historische gevelsteen zit iets naar rechts ten opzichte van het midden en is ook schoongemaakt waardoor hij er weer als nieuw uit ziet.
Het plaatsen van de steen was gepland na de in 2013 uitgevoerde opknapbeurt van de panden aan de Zijpe. Mijn voorstel om de onthulling van het monument op 29 maart 2014 te doen (precies 60 jaar nadat dat Meijer Frenkel de steen heeft gelegd) bleek helaas niet haalbaar.
Het muurtje met de steen is op 10 juli 2014 onthuld als afsluiting van het renovatieproject Zijpe. Ter weerszijden van het muurtje zijn houten frames met gaas aan de gevel bevestigd waaraan iedereen een slotje kan bevestigen, naar het idee van een slotjesbrug in o.a. Parijs. Bovenop de muur is een plantenbak en vóór de muur zijn straatkeien gelegd. De Geluksmuur is ontworpen door Eveline van Rooy en zij was één van de sprekers tijdens de onthulling. Ook ik heb in mijn hoedanigheid als dagburgemeester gesproken en iets verteld over de gevelsteen, daarbij heb ik het gedicht voorgedragen dat ook op 29 maart 1954 is voorgelezen toen de steen werd gelegd. Na de toespraken hebben Eveline, nachtburgemeester Harry Kock en ikzelf een slotje aan het gaas bevestigd.
R.K. BOUWVERENIGING VOOR HET HUISGEZIN
DE EERSTE PAAL VOOR HET COMPLEX PENDRECHT V WERD GESLAGEN OP 15 NOV 1955 DOOR DE HOOG EERW. HEER MGR. J.H.NIEKEL DEKEN VAN ROTTERDAM
|
Ook deze steen zit niet meer in het oorspronkelijke blok maar is wel op (bijna) dezelfde plek teruggekeerd. De tekst op deze gevelsteen, die 65 jaar in de zijgevel van Tiengemetensingel 2A heeft gezeten, spreekt eigenlijk voor zich. De toenmalige verzuiling van de samenleving komt hier wel heel duidelijk naar voren.
Pendrecht 5 (nu het middelste deel van de Tiengemetenbuurt) ligt tussen de Tiengemetensingel en de Sliedrechtstraat. Het buurtje is opmerkelijk omdat er geen flats staan, alles is laagbouw. Afgezien van de Tiengemetensingel zijn er maar twee straten: Halsterenstraat en Papendrechtstraat. In 1969 zijn de huizen overgedragen aan OWG, één van de rechtsvoorgangers van Woonstad Rotterdam.
In 2020 begon in de Papendrechtstraat de vernieuwing van dit stukje wijk: de galerijblokken worden afgebroken en vervangen door nieuwe huizen, de eengezinswoningen worden (op twee blokken na) gerenoveerd. Het is niet de eerste verandering want de garages zijn al in 2014 gesloopt.
Vanwege de komende sloop heb ik in juli 2020 Woonstad Rotterdam gemaild met de vraag wat er met de gevelsteen gaat gebeuren. Al snel kreeg ik een positieve reactie: de steen blijft in ieder geval behouden en wordt netjes uit de gevel gehaald voordat het blok wordt gesloopt. Mijn suggestie om de steen in de gevel van de nieuwbouw op te nemen wordt doorgeven aan de projectleider van de Tiengemetenbuurt.
Toen er sloophekken om het blok werden gezet was het duidelijk dat het verwijderen van de steen niet lang meer zou duren, ik ging er iedere avond kijken en de steen is op 21 mei 2021 verwijderd. Een gapend gat in de gevel bleef achter, twee weken later lag het hele blok plat. Met de eerste steen van Pendrecht aan de Oldegaarde is het ook zo gegaan, ook die is vlak voor de sloop gered. Pas 10 jaar later was de historische steen weer in de openbare ruimte te zien (in het muurtje bij de Zijpe), bij deze steen is het gelukkig veel sneller gegaan.
Vier maanden later startte de nieuwbouw op deze plek en al snel waren de eerst contouren van de nieuwe huizen zichtbaar. Midden december 2021 zag ik dat de bakstenen gevels aan de kant van de Tiengemetensingel al gedeeltelijk klaar waren dus ik was benieuwd of dat aan de zijkant ook al het geval was. Ik liep door naar de Ooltgensplaatweg en jawel, de steen zit er weer in, vergeleken met vroeger zit de steen meer naar rechts en lager. Een beetje jammer is dat de steen niet is schoongemaakt maar dat zou later alsnog gebeuren. Opvallend is de witte plaat rechts van de steen en kennelijk komt daar ook iets, misschien wel een steen of plaquette die herinnert aan de renovatie en de nieuwbouw.
Eind maart 2022 was het resultaat te zien en mijn vermoeden bleek te kloppen, op de plaats van de witte plaat zit een precies even grote steen die herinnert aan de eerste paalslag voor de nieuwe woningen.
WOONSTAD ROTTERDAM
DE EERSTE PAAL VOOR DE BOUW VAN 86 WONINGEN TUIN VAN TIEN, PENDRECHT IS GESLAGEN OP 10 DEC. 2020 DOOR BAS KURVERS WETHOUDER GEMEENTE ROTTERDAM EN MOHAMED EL ACHKAR BESTUURDER WOONSTAD ROTTERDAM
|
Dit is de nieuwe steen die naast de oorspronkelijke steen in de muur is ingemetseld, de steen herinnert aan de eerste paalslag voor de Tuin van Tien op 10 december 2020. De twee stenen hebben veel gelijkenissen: ze zijn even groot, hebben ongeveer dezelfde kleur hebben en de stijl van de tekst is hetzelfde, zowel qua opmaak als qua inhoud. De combinatie van de twee stenen is naar mijn mening heel geslaagd en een mooie verbinding tussen oud en nieuw.
Met de onthulling van de steen kon ik een nieuwe datum toevoegen aan de historie van Pendrecht, daarvoor wist ik niet eens dat er een officiële eerste paal was geslagen. Dat is op zich niet verwonderlijk want het was in de tijd van de coronapandemie met allerlei beperkingen, vijf dagen na het slaan van de eerste paal ging Nederland in lockdown wat ruim een maand zou duren.
DEZE STEEN IS GELEGD DOOR
VIC.GEN.MGR.A.C.SCHAAPER
23 MEI 1959 ROTTERDAM |
Deze steen bevindt zich op de noordoostelijke hoek van de Sint Bavokerk aan de Sommelsdijkstraat. Het mozaïek en de sculptuur boven de ingang zijn op de pagina over de Pendrechtse kerken afgebeeld. Het gebouw is in 2004 opgeknapt; opmerkelijk zijn de betonnen steunbalken en de gekleurde ramen aan de kant van de Slinge. De toren met de 4 uurwerken (die bij duisternis verlicht zijn) is al 50 jaar een herkenningspunt in Pendrecht, in 2010 zijn de uurwerken vernieuwd en kreeg de toren een tweede luidklok. De Sint Bavokerk is in januari 2019 uitgeroepen tot Rijksmonument.
VERBORGEN KUNST
Niet alle kunstwerken en gevelstenen in de wijk bevinden zich in de openbare buitenruimte en zijn daardoor soms niet of moeilijk te zien, hieronder enkele voorbeelden van verborgen kunst in Pendrecht.
In de entreehal van de Zuiderparkflat bevindt zich een kleurrijk mozaïek van hele en gebroken tegels (foto links). Dit kunstwerk is ontworpen door mevrouw J. van Schagen en is op 10 oktober 1996 onthuld door de 99-jarige mevrouw T. Husselman (toen de oudste bewoonster van de flat en in 2004 overleden, 107 jaar oud) ter gelegenheid van de afsluiting van het renovatieproject.
In de hal van de hoge flat van de Zuiderkroon heeft Nina Valkhoff in november 2011 een schildering gemaakt (foto rechts). Vooraf was er overleg met enkele bewoners uit de flat over wat er op de schildering moest komen en het zijn 12 bekende Rotterdamse iconen geworden waaronder de Erasmusbrug, het Witte Huis, de Euromast en het SS Rotterdam. De onderkant van de schildering is een watergolf die de Maas voorstelt. De schildering is een geschenk van Havensteder aan de bewoners en komt op de witte muur goed tot zijn recht.
Veel mensen komen er dagelijks langs maar lang niet iedereen kent dit kunstwerk, een metrostation is nu eenmaal een plek waar je niet langer dan nodig verblijft. Dit betonreliëf bevindt zich in de hal van metrostation Slinge en is ontworpen door Carla Kaper (1941). Met materialen, die doorgaans voor de metrobouw worden gebruikt, maakte zij een werk dat is geïnspireerd op de restanten van betonnen bunkers in de duinen. Het naamloze kunstwerk is 16 meter lang en 7 meter hoog, de naam van de ontwerpster staat op het betonblok links onderaan.
Het betonnen reliëf is tegelijk met de bouw van het station vervaardigd, metrostation Slinge is op 25 november 1970 in gebruik genomen (foto rechts: het kunstwerk kort na de onthulling). Ondanks allerlei aanpassingen aan het metrostation in de loop der jaren komt het kunstwerk nog altijd goed tot zijn recht. Na het passeren van de toegangspoortjes is het werk van Carla Kaper goed te zien, het wordt bovendien door enkele schijnwerpers aangelicht.
In de gemeenschappelijke ruimte van flatgebouw Korpersteijn zijn twee kunstwerken te zien, beide onthuld tijdens de officiële opening van de flat op 25 november 1978. Korpersteijn is een complex met ruime tweekamerwoningen, oorspronkelijk bedoeld voor zelfstandige bewoning door ouderen.
Het beeldje De groet is gemaakt door Jan van Halderen (1935) en werd onthuld door B.H. Maandag, oud-voorzitter van OWG. Het beeld is een geschenk van OWG aan de bewoners. Het kunstwerk staat op een houten plateau dat is voorzien van een plaatje met de tekst "DE GROET van J. van Halderen aangeboden door het bestuur v. O.W.G. 25 nov. 1978".
Namens de bewoners onthulde mw. Blom een glas-in-lood raam met een bloemmotief. Onderaan staat de tekst "Aangeboden door de bewoners bij de opening van KORPERSTEIJN 25 nov. 1978".
DE EERSTE STEEN GELEGD OP 4 MAART 1961 DOOR ALB. VALSTER VOORZ. COMM. V. BEHEER |
Een metalen plaat met inschrift is de herinnering aan de eerste steenlegging van de gereformeerde Christus Triomfatorkerk aan de Krabbendijkestraat. De plaat bevindt zich in de kerkzaal nabij de hoofdingang.
In 1988 ontstaat de Samen op Weg gemeente en worden de diensten beurtelings gehouden in de Triomfatorkerk en de Open Hofkerk, met de bedoeling om in de nabije toekomst één van de kerkgebouwen af te stoten. In de zomer van 1996 wordt de Triomfatorkerk verkocht aan de volle evangelische gemeente Het zout der aarde.
OVD GEMETSELD IN NIEVW, BRVG TVSSEN VROEGER EN NV: EEN STEEN VAN HET OVDE VALCKENSTEYN, DE EERSTE VAN HET NIEVWE. 29 MEI 1969 |
De metalen plaat als de eerste steen van het in 2012 afgebroken bejaardencentrum Valckensteyn is om meerdere redenen opmerkelijk. Allereerst de spelling waarbij alle letters U zijn vervangen door een V. Uit de tekst blijkt dat er "een steen van het oude Valckensteyn" moet zijn. Die zit inderdaad boven de tekst en bestaat uit een ca. 500 jaar oude kloostermop van het oude slot Valckensteyn bij Rhoon. De onthulling van de plaat, die zich in een muur van de entreehal bevond, vond plaats door wethouder J. Reehorst. Op 1 mei 1971 werd Valckensteyn officieel geopend.
Toen de sloop van Valckensteyn werd aangekondigd heb ik contact gehad met Woonstad Rotterdam waarbij ik heb aangegeven dat de steen historische waarde heeft en naar mijn mening behouden moest blijven. Dit had als resultaat dat de steen uit de muur is gehaald en op 31 augustus 2011, de dag dat Valckensteyn officeel werd gesloten, is de steen symbolisch overhandigd aan Vitaal Pendrecht. De steen is daar opgeslagen totdat er een passende plek in de wijk is gevonden, wie weet krijgt de steen een plek in de hal van het nieuwe Valckensteyn.
In de Sint Bavokerk hangt een plaquette met daarop de namen van iedereen die heeft bijgedragen aan de tweede luidklok. In de toren is plaats voor drie luidklokken maar tot 2010 hing er maar één. Na de sluiting van de Olvoo-kerk in Zuidwijk heeft het kerkbestuur van de Sint Bavokerk er voor geijverd om het geluid uit Zuidwijk niet verloren te laten gaan. De toren van de Olvoo-kerk had drie klokken en één daarvan paste qua toonhoogte uitstekend bij de bestaande klok van de Sint Bavokerk. Het Bisdom Rotterdam financierde de helft van de kosten, het andere deel is bijeengebracht dankzij de actie Een welluidend aandeel waarbij men aandelen ter waarde van 100 euro kon kopen (foto rechts: het door mij gekochte aandeel).
Binnen twee maanden was het benodigde geld bij elkaar en tijdens de dienst van 3 april 2011 is de nieuwe klok officieel ingeluid, tevens zijn toen de vernieuwde uurwerken ingewijd. Daarbij is naast de ingang een plaquette onthuld met daarop de namen van alle mensen die aan de actie Een welluidend aandeel hebben meegedaan, ook mijn naam staat er op vermeld.
In 2004 is de flat Kerkwervesingel 1-53 opgewaardeerd (met 13 portieken is dit de langste flat in Pendrecht). Daarbij is extra verlichting aangebracht, de portieken zijn opgeknapt en de gevels zijn waar nodig gerepareerd. De portieken zijn verfraaid met schilderijen van Eveline van Rooy (1960). Tijdens eerdere gesprekken met de bewoners heeft zij inspiratie opgedaan voor de onderwerpen op de panelen.
Op 3 september 2004 werd met een feestje de oplevering gevierd waarbij in 8 portieken de kunstwerken konden worden bezichtigd. In totaal zijn er 52 schilderijen d.w.z. 4 per portiek. Na een korte toespraak door Lionel Martijn (dagelijks bestuurder van de deelgemeente Charlois) was er voor iedereen een hapje en een drankje.
Op 26 mei 2005 is het gezondheidscentrum Zuiderkroon officieel geopend en kon het kunstwerk Memory van Miriam Reeders voor het eerst worden bekeken. In maart 2005 heb ik met Miriam een wijkwandeling gemaakt om haar een beeld van Pendrecht te geven. Daarna is ze aan de slag gegaan.
Het uitgangspunt voor het kunstwerk vormen verhalen die hun oorsprong in Pendrecht hebben. Hiervoor heeft Miriam aan 75 wijkbewoners gevraagd om een bijzondere herinnering te vertellen. Van elke herinnering heeft zij een drieluik gemaakt bestaande uit een tekst, een foto en een tekening. In de wachtkamers en in de gangen hangen metalen panelen waarop deze drieluiken zijn geplaatst. Hierdoor ontstaat het idee van het spel Memory: men kan de drieluiken willekeurig verplaatsen waardoor de herinneringen met elkaar worden verweven. Er staan overigens geen namen op, alle teksten zijn anoniem. De verhalen van 15 medewerkers van het gezondheidscentrum zijn eveneens op deze wijze vereeuwigd waardoor het gebouw een persoonlijk tintje krijgt.
Natuurlijk heeft Miriam ook van mij een bijzondere herinnering opgetekend. En wie over mijn andere grote hobby heeft gelezen kan het al raden: mijn eerste bezoek aan Colditz op 15 juli 1986. De linker foto toont een klein stukje van één van de panelen, mijn herinnering staat op de bovenste drie platen. Op de foto rechts de tekening die Miriam heeft gemaakt naar aanleiding van mijn verhaal. Voor wie mijn herinnering in het echt wil zien: mijn drieluik hangt geheel links in de lange gang op de tweede verdieping.
Een bijzonder kunstwerk bevindt zich eveneens in het gezondheidscentrum Zuiderkroon. Op initiatief van Niels Chavannes, één van de huisartsen die toen in het centrum werkzaam was, is er onder de naam project Kroonluchter onderzoek gedaan naar de oorzaak van longziekten. Nadat het project door het Fonds Openbare Gezondheidszorg (OGZ) was genomineerd voor de jaarlijkse stimuleringsprijs werd op 13 april 2006 bekendgemaakt dat de prijs naar Pendrecht zou gaan. Op 27 april vond in het restaurant Zuiderkroon een officiële bijeenkomst plaats waarbij Petra van der Jagt, de toenmalige locatiemanager van het gezondheidscentrum, een sculptuur onthulde.
De bronzen sculptuur heeft als naam Overlevering en is gemaakt door Renée van Leusden. Het kunstwerk staat in de wachtkamer en op een bord ernaast staat de volgende tekst:
Het gezondheidscentrum Zuiderkroon heeft, naast de 'gewone' huisartsenzorg, een multidisciplinair programma gericht op COPD. Patiënten worden opgeroepen voor een longfunctietest. Afhankelijk van de diagnose wordt er een op maat gemaakt programma samengesteld. Een belangrijk onderdeel daarvan is het persoonlijk streefdoel. Met dit doel wordt de patiënt expliciet betrokken bij de behandeling. Door dit alles krijgt de patiënt meer 'grip' op zijn/haar situatie en leert ook beter om te gaan met zijn/haar ziekte. De focus ligt op de 'kracht' van de patiënt, niet op de 'klacht'.
COPD is de afkorting van Chronic Obstructive Pulmonary Disease (chronische obstructieve longziekte).
DIVERSEN
Dit is één van de weinige kunstwerken in Pendrecht waar je gewoon overheen kunt lopen. Zowel voor als achter de Zuiderkroon is sierbestrating aangelegd met daarin gestyleerde bladeren. Het ontwerp is van Dicky Brand (1955) en op de foto's hiernaast (gemaakt door Pieter Vandermeer) zijn de twee bladeren aan de achterkant te zien. De tekening rechts toont de plaats van de bladeren ten opzichte van de Zuiderkroon.
De kunstenares heeft zich laten inspireren door de thema's die uit de filosofie van Humanitas (de oorspronkelijke opdrachtgever voor het gebouw) spreken: ontwikkeling en vernieuwing, welzijn en respect voor het leven. Het blad staat symbool voor het zich steeds vernieuwende leven, groei en vitaliteit.
Op het Vlissingenplein, dus aan de voorkant van de Zuiderkroon, kostte het mij aanvankelijk wat meer moeite om het blad in de bestrating te vinden. Uiteindelijk trof ik de situatie zoals op de foto aan. Het plein werd toen nog als parkeerplaats gebruikt en het blad was vanwege de geparkeerde auto's maar gedeeltelijk zichtbaar.
Sinds begin december 2005 is het niet meer mogelijk om op het pleintje te parkeren. Er zijn stenen bollen neergezet zodat je alleen nog kunt voorrijden om iemand op te pikken of af te zetten.
dokter H.R. Hefting
huisarts van 1 juli 1955 tot 30 september 1994
|
Dit metalen bordje bevindt zich op de zijmuur van de witte villa aan de Sommelsdijkstraat waar jarenlang dokter Hefting zijn huisartspraktijk had. In 2000 kwam de villa leeg te staan en werd er gezocht naar een passende bestemming. In 2004 werd de villa gerestaureerd en verbouwd ten behoeve van een beschermd wonen project.
Op 29 september 2005 vond de officiële opening plaats waarbij Johanneke, dochter van dokter Hefting, het bordje en de boven de ingang aangebrachte tekst dokter Heftinghuis onthulde.
VERDWENEN KUNSTWERKEN
In de hal van de Beatrixschool aan de Krabbendijkestraat bevond zich een door Theo Kurpershoek (1914-1998) ontworpen plastiek dat de terugkeer van de verloren zoon voorstelde. Het kunstwerk, vervaardigd door Teus van den Berg (1926-2021), was op 29 maart 1961 door architect F. Swaneveld aangeboden ter gelegenheid van de officiële opening van de school. De plastiek was aangebracht tegen een bakstenen muur in de hal, aan de kant van het podium. Hier werden altijd de klassefoto's gemaakt waarop altijd een deel van de plastiek te zien was. De Beatrixschool neemt bij mij een bijzondere plaats in omdat ik hier mijn lager onderwijs heb gevolgd.
Door een interne verbouwing moest het kunstwerk verdwijnen.
De Potsenmaker is onthuld op 1 mei 1972 door de toenmalige burgemeester W. Thomassen ter gelegenheid van het éénjarig bestaan van het nabijgelegen bejaardencentrum Valckensteyn. Het door Adri Blok (1919-1990) ontworpen bronzen beeld stond op het ronde pleintje achter de bushalte. Op de ochtend van 3 oktober 1988 bleek het beeld opeens verdwenen; vandalen hadden het afgezaagd. Het is nooit teruggevonden, ondanks oproepen in Contact (het bewonersblad van OWG) en plaatselijke kranten.
Omdat de mal van de Potsenmaker niet meer bestond is ter vervanging een ander beeld van dezelfde ontwerpster gekozen. Om te voorkomen dat ook dit beeld ten prooi valt aan vandalisme is het niet op de plaats van zijn voorganger gezet maar op het grasveld vóór Valckensteyn waar het beter in het zicht staat. Het beeld Beertje is onthuld op 24 september 1993.
De sokkel van de Potsenmaker heeft er nog lang gestaan en is pas vele jaren later weggehaald. Rechts op het pleintje is een gedeelte bestraat met keien, in het midden daarvan stond de Potsenmaker.
Aan de Burghsluissingel, bij de ingang van Valckensteyn, stond het beeld Beertje. Het was een bronzen beeldje van 42 cm hoog, ontworpen door Adri Blok (1919-1990). De onthulling vond plaats op 24 september 1993 door Mia Dardaganidis, portefeuillehouder Financiën, Educatie en Minderheden. Het beeldje is een vervanging voor de verdwenen Potsenmaker. Dit beeld, eveneens ontworpen door Adri Blok, stond op het ronde pleintje achter de nabijgelegen bushalte en is in 1988 gestolen.
Vanwege de komende sloop van Valckensteyn is het beeld op 14 september 2011 weggehaald, in overleg met de omwonenden zou er te zijner tijd een nieuwe plek worden gezocht voor Beertje. Het beeldje was, met sokkel en al, opgeslagen op het parkeerterrein bij Valckensteyn (foto rechts) en daar sloeg het noodlot toe: op of rond 8 oktober 2011 is het beeldje door koperdieven ontvreemd.
Vermeldenswaard is dat Adri Blok al eerder een beeld met de naam Beertje heeft gemaakt dat in Waddinxveen staat. Het beeld is gemaakt in de jaren zeventig en is anders van vorm, de beer zit rechtop waardoor het beeld groter is. Tientallen jaren heeft dit beeld bij kleuterschool De Duiventil aan de Staringlaan gestaan, in het gebouw is nu de Anadolu Moskee en de studio van de lokale omroep RTW ondergebracht. Op 6 mei 2021 ben ik naar Waddinxveen geweest om het beeld te bekijken.
Het beeld staat sinds 2019 bij het gloednieuwe kindcentrum Groenoord aan de Willem de Zwijgerlaan 57 waarin twee basisscholen en een kinderopvang zijn ondergebracht. Het wijkplatform Vondelwijk/Oranjewijk wilde het beeld cadeau doen aan Groenoord vanwege de nieuwbouw maar toen ze op de oude locatie aan de Staringlaan gingen kijken bleek het beeld er niet meer te staan, niemand wist wat er mee gebeurd was. Na een zoektocht werd het Beertje teruggevonden op de gemeentelijke opslagplaats waar het twee jaar had gelegen. Het beeld bleek licht beschadigd, het wijkplatform heeft het beeldje laten restaureren en tevens gezorgd voor een nieuwe sokkel van beton. Op donderdag 14 november 2019 is Beertje met een vrachtwagen naar zijn nieuwe plek gebracht en daar onder het toeziend oog van een groep kinderen van Groenoord op zijn plaats gezet. Het beeld staat op een grasveld met de voorkant naar het schoolgebouw gericht en is erg geliefd bij de schoolkinderen, op de bovenkant van de sokkel is een kindergedicht over het beertje te lezen.
Op de hoek van de Sliedrechtstraat en de Stavenissestraat stond een gasreduceerstation met het nummer 1633. Deze gaskast werd voorzien van een schildering die was ontworpen door Open Ateliers. Het veelkleurige buurtkunstwerk werd onthuld op 12 juni 1993 als onderdeel van de manifestatie AIR-Alexander, het bijzondere was dat de schildering om de hoeken doorliep. De originele kleur was lichtgroen en een gasreduceerstation was te herkennen aan de sticker open vuur verboden en het sissende geluid.
In de zomer van 2003, tien jaar later, is de gaskast vervangen door een kleiner model en daarmee verdween dit kunstwerk uit het Pendrechtse straatbeeld. Op de plek van gaskast 1633 staat nog altijd een gasreduceerstation (nu met nummer 2643) maar valt bijna niet meer op. Vanwege het aardgasvrij maken van de wijk zullen de kasten geleidelijk verdwijnen.
Basisschool De Hoeksteen aan de Kerkwervesingel is gevestigd in het gebouw waar oorspronkelijk de rooms-katholieke Onze Lieve Vrouw van Lourdesschool zat. Bij de ingang is een overdekt bordes en daar was op de muur een mozaïek met een religieus motief aangebracht. Het is vrij zeker dat het is gemaakt door Bob Zijlmans (1918-1992), van hem is ook het mozaïek naast de ingang van de Sint Bavokerk.
Zelf heb ik het kunstwerk nooit gezien, in 2006 zaten er op de plaats van het mozaïek lichtblauwe platen. Duidelijk is te zien dat de platen later zijn aangebracht en het leek mij niet onwaarschijnlijk dat het mozaïek er nog achter zit. Een mailtje naar de directie van De Hoeksteen leverde als antwoord dat het mozaïek er inderdaad nog is maar dat het ernstig beschadigd is. In de voorjaarsvakantie van 2008 is het bordes bij de school getrokken waarbij de muur met het mozaïek is weggebroken, daarmee is het kunstwerk voorgoed verdwenen.
Deze eenvoudige versiering, bestaande uit de contouren van een schip, was aangebracht op een bloembak onder het kamerraam van een woning aan de Sint-Annalandstraat. Misschien heeft de oorspronkelijke bewoner van het huis wel in de haven gewerkt, dat is goed mogelijk want heel wat havenarbeiders zijn destijds in Pendrecht komen wonen.
Begin 2005 heeft het huis een tijdje te koop te staan. De nieuwe bewoners hebben kennelijk geen band met de haven en in de eerste helft van oktober 2005 werden zowel de scheur als de contouren van het schip dichtgesmeerd. In mei 2006 ging de witkwast er overheen en sindsdien is er van het schip niets meer te zien. Uiteindelijk is de bloembak in maart 2009 gesloopt en vervangen door een nieuwe.
Tijdens een Opzoomeractie in 1994 werd dit kabelnethuisje (met het nummer 921) aan de Slinge beschilderd. Eén van de initiatiefnemers was de toenmalige modezaak van Ad Barnhard aan de Krabbendijkestraat waar het huisje pal achter staat. Open Ateliers zorgde voor het ontwerp en de uitvoering van de schildering. Behalve het huisje is toen ook de er achter gelegen binnentuin opgeknapt.
De tand des tijds heeft de schildering geen goed gedaan en ook de struiken rondom het huisje groeiden maar door. In januari 2005 zijn de struiken gesnoeid, op zich een verbetering maar de beschadigingen aan de schildering werden toen wel erg goed zichtbaar.
In februari 2006 werd het huisje overgeschilderd waardoor de schildering verdween. Kabelnethuisje nummer 921 is nu weer donkergroen, net zoals zijn honderden soortgenoten in de stad.
Wijkkunstenaar Rex Mundio heeft in 2004 diverse tijdelijke kunstwerken gemaakt die op slooplocaties zijn neergezet. De dobbelstenen (foto links) zijn eind september 2004 geplaatst aan de Slinge ter weerszijden van de Melissantstraat, hier stonden ooit bejaardenwoningen met eronder garages. Op de foto zijn de dobbelstenen richting Dirkslandstraat te zien; aan de overkant van de Melissantstraat stonden eveneens 6 dobbelstenen maar dan in wit.
Op 16 december 2006 zijn de dobbelstenen weggehaald. De plek is nog steeds onbebouwd, van 2010 tot 2013 stond hier een tijdelijk onderkomen van kinderopvang Kiddoozz.
Op een andere slooplocatie stond een variant op de dobbelstenen. Aan de Oldegaarde, tussen de Ellemeethof en de Zierikzeestraat stonden 12 dominostenen (foto rechts) op de plek waar de in de zomer van 2004 afgebroken eengezinswoningen Oldegaarde 976-986 stonden. Dit kunstwerk is geplaatst begin december 2004, in afwachting van nieuwbouw op deze plek.
Op 9 december 2006 zijn de dominostenen weggehaald en op 16 mei 2007 is hier de eerste paal geslagen voor de nieuwe woningen (project De Eilanden 1) die in het voorjaar van 2008 zijn opgeleverd.
De schildering Aquarius bevond zich op Plein 1953 en wel aan de zijkant van de toenmalige Edah. Het 14 meter lange kunstwerk van Rex Mundio, onthuld op 4 juli 2003, geeft de relatie van Pendrecht met het water en de watersnoodramp heel duidelijk weer.
In mei 2006 bleken 8 van de 12 panelen te zijn verdwenen, een wijkbewoner meldde via de website van Vitaal Pendrecht dat de harde storm van de dag ervoor de schade had veroorzaakt. Maar niemand kon vertellen waar de panelen zijn gebleven.
Op 7 juni 2007 zijn de resterende panelen weggehaald, precies in de periode dat de Edah werd omgebouwd tot Plus supermarkt. Er zit nu een reclame van Dirk.
Dit billboard (spandoek) hing van begin juni tot eind juli 2007 aan de zijkant van metrostation Slinge. Het was een onderdeel van de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam en op dit Pendrechtse billboard stond de tekst eindpunt Slinge 2067. Architectuurstudenten uit binnen- en buitenland hebben de in totaal 16 billboards ontworpen met als centrale vraag: hoe ziet Rotterdam er uit in het jaar 2067?
Dit was het verhaal bij het Pendrechtse billboard. In 2067 is Rotterdam kleiner geworden. Enkele delen van de stad zijn weer landbouwgebied geworden waardoor de economische onafhankelijkheid onder druk komt te staan. Het einde van het tijdperk van goedkope olie is een feit. Transport is een kostbare noodzaak en noopt tot lokale productie van bio-brandstoffen en voedsel. Deze landbouw legt een claim op ruimte en dwingt de steden tot verdichting. Station Slinge wordt het beginpunt van het transport van koren naar de biologische fabriek in het havengebied. Het contrast tussen stad en omgeving is hersteld: stedelijke eilandjes in een zee van landbouwgebieden vormen het nieuwe maar nog altijd typische Nederlandse landschap.
De schildering Kariatiden (kariatiden zijn dragende figuren) was een drieluik waarvan alleen de paarden aan de Sliedrechtstraat nog over zijn. De eerste Kariatiden bevonden zich op de zuilen van het metroviaduct op het plein voor metrostation Slinge. De schildering was ontworpen en uitgevoerd door Hans Verkerk en Karin Sloots, twee kunstenaars van Open Ateliers. Op 27 mei 1994 werd de schildering onthuld door Piet Bastein en Piet Otting (voorzitters van resp. Bewonersorganisatie Zuidwijk en Bewonersorganisatie Pendrecht) aan de vooravond van Opzoomerdag.
In 1995 kreeg dit project een vervolg: de zuilen aan de overkant van de Slinge werden eveneens beschilderd. Opvallend waren de 6 leeuwen die het metroviaduct leken te dragen. Deze schildering was alleen van Hans Verkerk.
In juli 2008 zijn de beide schilderingen weggehaald. Vanwege een grote opknapbeurt van het metrostation en de directe omgeving zijn de Kariatiden vervangen door een nieuwe schildering Reizigers.
In december 2004 verscheen deze Pendrechtse variant van het Monopolybord op de hoek van de Slinge en de Ooltgensplaathof. Dit stuk grond lag toen al meer dan 10 jaar braak nadat hier de twee rijtjes bejaardenwoningen zijn afgebroken. Het was toen de bedoeling dat op deze locatie het nieuwe hoofdkantoor van OWG zou verrijzen maar als gevolg van de fusie met Stichting Volkswoningen tot de Nieuwe Unie ging dat niet door.
Oorspronkelijk zou het door Rex Mundio vervaardigde bord op 11 december 2004 feestelijk onthuld worden maar vanwege de uitvaart van prins Bernhard werd hier van afgezien. De officiële onthulling vond alsnog plaats op 18 juni 2005 waarbij een nieuwe bewoonster van de Herkingenbuurt vanuit een hoogwerker de eerste pion op het bord heeft gezet. Op het bord stonden de vier buurtnamen van Pendrecht met daarbij enkele straten. Helaas zat in één van de namen een foutje: Kruiningenstraat is geschreven als Kruiningestraat.
Eind september 2005 zijn er drie pionnen bijgeplaatst zodat er toen vier pionnen op het bord stonden. Onder het bord was een perk waarin met buxusplanten de tekst WELKOM IN PENDRECHT is uitgebeeld.
Het bord is op 16 mei 2009 weggehaald om plaats te maken voor het billboard ten behoeve van de campagne Pendrecht is goed bezig! Dit billboard heeft er gestaan tot 1 september 2011, hier staat nu het nieuwe regiokantoor van Woonstad Rotterdam.
Boven de ingang van de Beatrixschool zaten drie betonnen reliëfs met motieven die betrekking hadden op onderwijs en het christelijke karakter van de school. Tijdens de zomervakantie van 2013 is het ingangsportaal opgeknapt en waren de reliëfs weggehaald, de verwachting was dat dit tijdelijk zou zijn maar toen er boven de ingang blauwe platen verschenen was het duidelijk dat de reliëfs niet terug zouden keren. Niemand schijnt te weten waar de reliëfs gebleven zijn.
Het sluitstuk van de kindvriendelijke routes, de blauwe walvis op Plein 1953 is op 6 juni 2012 officieel ingewijd. Dat gebeurde door Alaattin Erdal van de deelgemeente en Joke Spijkers, de held in wiens heldenmaand de kindvriendelijke routes zijn aangelegd. De opening was bewust gepland op woensdagmiddag zodat de kinderen er ook konden zijn. Samen met de kinderen werd er afgeteld van 10 naar 1 en... de walvis spoot water!
De walvis staat op een vierkante blauw-oranje geschilderde betonnen plaat en daarnaast staat een kleine metalen kubus met daarin de apparatuur die het spuiten regelt, de kubus is aan de buitenkant voorzien van de andere dieren die langs de kindvriendelijke routes staan. De walvis spuit overdag in de zomerperiode steeds 1 minuut water en dan 1 minuut niet. Oorspronkelijk was het een dikke waterstraal maar sinds september 2013 spuit de walvis vier dunnere stralen (foto rechts).
In de plannen voor de vergroening van Plein 1953 die in november 2015 zijn gepresenteerd was één van de wensen van omwonenden en ondernemers om de walvis weg te halen. Het idee van de water spuitende walvis was leuk maar in de praktijk bleek niet iedereen er even gelukkig mee te zijn: het water loopt niet goed weg, het plateau vervuilt snel en in de herfst is het spekglad vanwege de vallende bladeren. Sinds 2016 spoot de walvis in de zomer geen water meer maar het zou nog twee jaar duren voordat het blauwe dier zou verdwijnen, de walvis en het plateau zagen er op het laatst wel erg vuil uit (foto links).
Op 30 januari 2018 is de walvis verwijderd, het betonnen plateau gesloopt en het vierkante vak weer voorzien van gele klinkers (foto rechts). Alleen de metalen kubus met de dierenfiguren is blijven staan, wat er met de walvis is gebeurd weet ik niet.
Op het grasveld bij de vijver op Plein 1953 stond in de periode december/januari 2020/2021 een tijdelijk kunstwerk, bestaande uit zes gekleurde objecten. De lichtgevende decoraties waren een idee van de van oorsprong Griekse kunstenares Cristina Ampatzidou en zij legt de betekenis van de kunstwerken als volgt uit: "We wilden iets laten zien dat in deze coronatijd veilig is. Ze lijken op driehoeken en sterren, vrolijke vormen die bij de feestdagen horen. Ze stralen licht uit zodat je je op veilige afstand bij deze eindejaarsdecoraties kunt laten fotograferen."
In het gebied Charlois waren op nog vier plaatsen soortgelijke kunstwerken neergezet (waaronder in Zuidwijk aan de Slinge tegenover het Slingeplein), er was bewust gekozen voor ruime plekken zodat men niet te dicht op elkaar hoefde te staan om ze te bekijken.