de kerken in Pendrecht

de Pendrechtse kerken

In Pendrecht verrezen 3 kerkgebouwen waar de gereformeerde, hervormde en rooms-katholieke geloofsgemeenschappen hun diensten gingen houden. De drie gebouwen zijn uiterlijk nogal verschillend maar hebben toch enkele gemeenschappelijke kenmerken. Behalve een kerkzaal zijn er meerdere zalen en ruimtes die voor activiteiten worden gebruikt. Alle kerken kregen een (vrijstaande) toren met luidklok.

Ruim 60 jaar later is er in Pendrecht veel veranderd maar de gebouwen staan er nog steeds en worden op één na nog gebruikt voor kerkdiensten.

SINT BAVOKERK

Op 22 april 1955 werd de Sint Bavo Parochie opgericht. Aanvankelijk werden de diensten gehouden in een houten noodkerk op de hoek van de Sommelsdijkstraat en de Herkingenstraat maar op 23 mei 1959 werd door mgr. A.C. Schaaper, vicaris-generaal, de eerste steen gelegd voor het definitieve kerkgebouw dat is ontworpen door ir. H. Nefkens. Op 26 juni 1960 is de Sint Bavokerk ingezegend door mgr. M. Jansen, bisschop van Rotterdam. De kerk dankt zijn naam aan de Sint Bavo Abdij in Gent die in het jaar 1112 een parochie in de Pendrechtse Polder stichtte. Deze eerste Sint Bavokerk werd in 1375 bij een overstroming verwoest.

Op 1 januari 2004 is de Sint Bavo Parochie samengegaan met de Parochie Onze Lieve Vrouw Onbevlekt Ontvangen (in Zuidwijk) tot een nieuwe Parochie Onze Lieve Vrouw van Lourdes, kortweg Lourdesparochie, met als kerkgebouw de Pendrechtse Sint Bavokerk. In hetzelfde jaar is gestart met het opknappen van het kerkgebouw waarbij enkele elementen van het in 2010 afgebroken kerkgebouw in Zuidwijk (aldaar bekend als de Olvoo-kerk) naar Pendrecht zijn overgebracht. Voor alle duidelijkheid: het gebouw heeft na het samengaan van de parochies zijn oorspronkelijke naam behouden.

Op 27 juni 2010 is het 50-jarig bestaan van het kerkgebouw gevierd met een speciale dienst. Een bijzonder geschenk was van de deelgemeente Charlois: in de tweede helft van 2010 zijn de uurwerken in de toren vernieuwd. Tevens kreeg de toren een tweede luidklok, afkomstig van de Olvoo-kerk, die dagelijks luidt als Angelusklok.

	De Sint Bavokerk, op de hoek van de Slinge en de Sommelsdijkstraat, is sinds januari 2019 Rijksmonument. Het meest opvallend zijn de 7 betonnen spanten waaraan het dak is opgehangen (deze wijze van bouwen komt weinig voor, een ander voorbeeld was het in 2018 afgebroken Zwembad Charlois bij het Zuidplein). De gevel aan de kant van de Slinge is voorzien van gekleurde glas-in-loodramen. De vrijstaande betonnen kerktoren heeft een hoogte van 32 meter en is met zijn vier uurwerken een markant herkenningspunt in de wijk. De toren heeft twee luidklokken die op zondag tussen 09.40 en 09.47 uur beide worden geluid. De onderste klok is de Angelusklok, deze luidt dagelijks één minuut om 09.00 uur (niet in het weekend), 12.00 uur (niet op de eerste maandag van de maand vanwege de sirenetest) en 18.00 uur. Klik hier om de beide klokken te horen luiden en op deze link voor de Angelusklok.
	Het kerkplein met de ingang ligt aan de Sommelsdijkstraat, tegenover de Ostreaflat (in de ruit van de tweede deur is met enige moeite de weerspiegeling van de naam te zien). Links van de ingang bevindt zich het door Bob Zijlmans (1918 - 1992) gemaakte mozaïek van de heilige Sint Bavo. De sculptuur boven de ingang, voorstellende Jezus met zijn leerlingen op het meer van Genesareth, is gemaakt door Piet Schoenmakers (1919 - 2009), het is afkomstig van de Olvoo-kerk in Zuidwijk en is in 2004 overgebracht naar Pendrecht. 's Avonds wordt de sculptuur met een schijnwerper verlicht. Rechts is een gedeelte van het mozaïek afgebeeld en toont Sint Bavo als ridderheilige met een zwaard en een valk.
	De kerkzaal van de Sint Bavokerk, gezien in de richting van het altaar. Geheel links is een klein stukje van de gekleurde ramen aan de Slingekant te zien. Aan de rechterkant bevindt zich de bijbouw met beneden de liturgische nevenruimte en daarboven de (nu niet meer gebruikte) gaanderij. Het effect van het zwevende dak wordt versterkt door de glasrand. Het kruisbeeld boven het altaar is 235 cm hoog en is vervaardigd door Gerard Hack-Rutten uit Maastricht. Het is in 1960 geschonken door leerlingen van de toenmalige Onze Lieve Vrouw van Lourdesschool die naast de kerk stond. Het lichaam is een gipsreproductie van het Christusbeeld in de Sint Martinuskerk in Wijck-Maastricht.
	De gekleurde ramen in de zuidgevel zorgen voor een prachtig lichteffect, vooral als de zon er op schijnt. De kunstenaar Bob Zijlmans heeft de ramen ontworpen, van west naar oost zijn resp. het laatste avondmaal, het lijden en de opstanding uitgebeeld. In 2005 zijn de ramen schoongemaakt en het beton waar nodig hersteld, een aan de buitenkant aangebracht net moet voorkomen dat duiven zich in de nissen nestelen. 's Avonds worden de ramen van binnenuit aangelicht, dit is gerealiseerd met financiële steun van de deelgemeente Charlois (helaas werkt deze verlichting al enkele jaren niet meer).
	De liturgische nevenruimte aan de noordkant is eveneens voorzien van gebrandschilderde ramen. In totaal zijn er 6 ramen waarvan er op de foto 4 zichtbaar zijn. Ook deze ramen zijn ontworpen door Bob Zijlmans.
	De Mariakapel grenst aan de liturgische nevenruimte. De icoon tegen de achtermuur stelt Onze Lieve Vrouw van altijddurende Bijstand voor, de vloer bestaat uit onregelmatig gevormde kwartsietscherven. De kerk heeft nog een kapel, de Christoffelkapel, die zich naast de hoofdingang bevindt.
	Het Unit-orgel is gebouwd in 1960 door Valcks en van Kouteren in Rotterdam. Het instrument stond aanvankelijk op de gaanderij maar is later naar beneden verplaatst. De banken vóór het orgel zijn bestemd voor de koorleden. Het orgel heeft 2 manualen en een pedaal en telt 19 stemmen. Het instrument bezit 247 pijpen waarvan er 24 van hout zijn en de overige van tin. Opmerkelijk is de vrijstaande speeltafel.

CHRISTUS TRIOMFATORKERK

De voor de gereformeerde kerk bestemde Christus Triomfatorkerk is ontworpen door de architecten Swaneveld en Goslinga. Op 4 maart 1961 legt Albert Valster, voorzitter van de commissie van beheer, de eerste steen. Op 1 februari 1962 werd de kerk met een speciale dienst in gebruik genomen.

Tegelijk met de kerk werd op de hoek Sliedrechtstraat/Krabbendijkestraat een 25 meter hoge ijzeren kerktoren gebouwd. Als gevolg van een constructiefout was de toren al na 9 jaar zodanig doorgeroest dat deze op 7 juni 1971 gesloopt moest worden. Er is nooit een nieuwe toren voor terug gekomen.

In 1988 worden de gereformeerde kerk en de hervormde gemeente samengevoegd tot een Samen op Weg gemeente. Aanvankelijk worden de diensten beurtelings gehouden in de Triomfatorkerk en de Open Hofkerk, met de bedoeling om in de nabije toekomst één van de kerkgebouwen af te stoten. In de zomer van 1996 wordt de Triomfatorkerk verkocht aan de volle evangelische gemeente Het zout der aarde. Op 25 augustus 1996 houdt de Samen op Weg gemeente de laatste dienst in de Triomfatorkerk, daarna vinden alle activiteiten plaats in de Open Hofkerk.

Ondanks de verkoop van het gebouw bleef de naam Christus Triomfatorkerk gehandhaafd. Het zout der aarde houdt er nog steeds haar diensten.

	De doosvormige Christus Triomfatorkerk staat aan de Krabbendijkestraat, tussen de Sliedrechtstraat (links) en de Kloosterzandestraat. Op de voorgrond is de overwoekerde sokkel te zien waarop ooit de kerktoren stond. Afgezien van de verdwenen toren is het kerkgebouw aan de buitenkant nauwelijks veranderd, de drie houten kruisen zijn in december 2006 aangebracht. Op de foto rechts, genomen kort na de bouw, is de 25 meter hoge toren nog in volle glorie te zien.
	Links het draadplastiek met een bazuinblazende engel en de naam van de kerk, gemaakt door Teus van den Berg. Rechts de hoofdingang.
	Impressie van de kerkzaal, gezien in de richting van de preekstoel. Na de verkoop van het gebouw is het binnen wel wat veranderd maar de preekstoel is hetzelfde gebleven, ook de kerkbanken zijn nog origineel. In de kerkzaal zijn 750 zitplaatsen. Let ook op de doorlopende raampartij onder het dak, waardoor het dak lijkt te zweven.
	Het schrootjesplafond is typerend voor de zestiger jaren, ook in de andere twee Pendrechtse kerken is dit te vinden. In het midden hangt deze lamp met de armen in de vorm van een kompas, de lichtkroon telt 70 lampen. Het rechts afgebeelde wandkleed hing tot aan de verkoop van het kerkgebouw in de Triomfatorkerk. Het hangt nu in de Open Hofkerk.
	Wat de drie Pendrechtse kerken verder met elkaar gemeen hebben is de gaanderij. Hier waren 100 extra zitplaatsen en geheel links stond het orgel dat in 1997 is verkocht aan de Rehoboth United Reformed Church in Hamilton, Canada. Omdat er nog een nieuwe kerk gebouwd moest worden kon het orgel pas in 2001 daar worden geplaatst. Op de pagina met ansichtkaarten staat een afbeelding van het orgel dat in de Triomfatorkerk heeft gestaan en op 9 februari 1968 in gebruik is genomen.

OPEN HOFKERK

De hervormde gemeente hield in het begin haar diensten in twee klaslokalen van de toenmalige Malcomesiusschool. De eerste steen voor het definitieve kerkgebouw werd op 18 november 1961 gelegd door ds. T.D. van Soest die tot 1977 als predikant aan de Open Hofkerk verbonden zou blijven. Op 12 mei 1963 werd het godshuis in gebruik genomen, nog geen jaar later richtte dominee van Soest het Open Hofkoor op (opgeheven op 1 oktober 2009). De kerk dankt zijn naam aan psalm 87 waarin de zinsnede Hij houdt er open hof voorkomt. De architect, H.W.M. Hupkes, heeft hierop ingespeeld en ontwierp het gebouw rondom een hof die aan één kant open is.

In 1988 worden de hervormde gemeente en de gereformeerde kerk samengevoegd tot een Samen op Weg gemeente. Aanvankelijk worden de diensten beurtelings gehouden in de Open Hofkerk en de Triomfatorkerk, met de bedoeling om in de nabije toekomst één van de kerkgebouwen af te stoten. In de zomer van 1996 wordt de Triomfatorkerk verkocht, sindsdien vinden alle activiteiten plaats in de Open Hofkerk. De gemeente heette eerst Protestantse wijkgemeente Slinge en later Protestantse wijkgemeente Credo.

Begin 2010 is een deel van het gebouw, met de voormalige pastorie en de ontmoetingshal, verkocht aan de stichting Sonshine (nu eigendom van Seinpost Slinge). Het overgebleven deel met de kerkzaal is daarna verbouwd en aangepast, op 23 mei 2010 werd met een speciale dienst de vernieuwde Open Hofkerk officieel in gebruik genomen.

Het aantal kerkgangers blijft dalen en in januari 2021 valt het besluit om te stoppen met de kerkdiensten in de Open Hofkerk, op 18 april 2021 was de laatste officiële dienst. De kerktoren is op 25 oktober 2022 gesloopt, alle foto's hieronder zijn genomen toen de kerk nog als zodanig in gebruik was.

	De Open Hofkerk ligt op de hoek van de Sliedrechtstraat en de Middelharnisstraat. Op de achtergrond is de in 1998 opgeleverde Tiengemetenflat zichtbaar die bestaat uit 71 woningen voor ouderen, het was toen de hoogste flat in Pendrecht die zelfs boven de kerktoren van de Open Hofkerk uit steekt. De vrijstaande metalen toren heeft één luidklok die op zondag om 09.30 en 09.50 uur vijf minuten werd geluid, in de toren is ruimte voor drie luidklokken. Op de klok staat de tekst IN WOORD EN DOOP EN AVONDMAAL - HOUDT HIJ BIJ ONS ZIJN HOF - A.D. 1963 en op de rand OPEN HOF KERK DER HERVORMDE GEMEENTE CHARLOIS ROTTERDAM PENDRECHT * PETIT&FRITSEN, AARLE-RIXTEL, HOLLAND 3193. Klik hier om de Open Hofklok te zien en horen luiden, de opname heb ik gemaakt op de dag van de laatste dienst (18 april 2021). Omdat de toren niet meer werd onderhouden is deze om veiligheidsredenen op 25 oktober 2022 gesloopt, het deel met de luidklok is op 6 juni 2023 teruggeplaatst.
	De kerkzaal van de Open Hofkerk, gezien in de richting van de preekstoel. Links is een stukje van de grote ramen aan de zuidkant te zien. De strak in het gelid staande kerkbanken hebben plaats gemaakt voor individuele stoelen. De foto rechts toont één van de wandkleden.
	Door de grote ramen aan de zuidkant maakt de kerkzaal een lichte indruk. Voor de ramen hangen acht bijbelse motieven, op de onderste rij zijn (van links naar rechts) Mattheus, Marcus, Lucas en Johannes afgebeeld.
	Het voorste gedeelte van de kerkzaal met links de preekstoel en rechts de doopvont.
	Het pronkstuk van de Open Hofkerk was het prachtige orgel, gebouwd door H.J. Vierdag uit Enschede. Het orgel is op 14 mei 1971 in gebruik genomen, daarvoor werd de gemeentezang begeleid met een elektronisch instrument (het Dereux-orgel). Het instrument heeft 2 klavieren en pedaal, het telt 22 stemmen. Een bijzonderheid zijn de horizontaal geplaatste pijpen van het Trompetregister. Het houtsnijwerk rond de frontpijpen roept, met bloesems en vruchten, herinneringen op aan de vele boomgaarden van de voormalige Charloisse Polder waarin Pendrecht is gebouwd. De vier paneeltjes voor het borstwerk dragen uit hout gesneden voorstellingen naar de vier coupletten van Psalm 87 die aan de kerk haar naam gaf. Jacques van Oortmerssen was de eerste organist van de Open Hofkerk, hij werd in 1982 opgevolgd door Jan van Dijk die tot 2017 de vaste organist van de Open Hofkerk zou blijven. Vier keer per jaar werden in de Open Hofkerk concerten gegeven onder de naam Zondagmiddagmuziek waarbij het Vierdag-orgel goed tot zijn recht komt, door de coronapandemie kwam hier in maart 2020 een onverwacht einde aan. Na de sluiting van de kerk kreeg Jan van Dijk de opdracht om een goede bestemming voor het orgel te vinden en dat is gelukt, het instrument is aangekocht door de Grote Kerk in Breda. Op 7 mei 2022 was er een afscheidsbijeenkomst en in de week van 16 mei is het Vierdag-orgel gedemonteerd. Klik hier voor meer informatie over het orgel.