het Bauhaus in Dessau
In de zomer van 2006 heb ik enkele dagen doorgebracht in Dessau, een stad in het oosten van Duitsland. Hoofddoel van mijn bezoek was het Bauhaus, de hogeschool voor vormgeving waar Lotte Stam-Beese van 1926 tot 1929 heeft gestudeerd en gewoond. Maar ook architectonisch is het Bauhaus een heel bijzonder gebouw.
Het Bauhaus is ontworpen door de bekende Duitse architect Walter Gropius en is gebouwd in 1925-1926. Het gebouw zag er voor die tijd heel modern uit door zijn strakke rechthoekige vorm waarbij vooral de grote glazen gevels in het oog vallen. Eigenlijk zijn het 3 gebouwen die met elkaar zijn verbonden. In 1932 werd het Bauhaus als hogeschool gesloten en tijdens de oorlog liep het gebouw schade op. In de DDR-tijd had men geen oog voor de cultuurhistorische waarde en raakte het verder in verval. Pas na de Duitse hereniging kon men met het herstel beginnen. Het monumentale bouwwerk is nu gerestaureerd en sinds 1996 staat het Bauhauscomplex op de Werelderfgoedlijst van de Unesco.
Het gebouw bestaat uit 3 vleugels. In de lange vleugel (zie foto) waren de werkplaatsen ondergebracht. De glazen gevel was bedoeld om zo veel mogelijk daglicht binnen te laten maar had wel een negatieve invloed op de temperatuur binnen: in de zomer warm en in de winter koud.
Hierachter (links op de foto nog net zichtbaar) is een kleinere vleugel met de theorielokalen. De beide vleugels zijn door een luchtbrug over de Bauhausstrasse met elkaar verbonden. Op deze luchtbrug was o.a. de kamer van de directeur.
Geheel rechts op de foto is nog een stukje van het Atelierhaus te zien. Via een laagbouw waarin de mensa (eetzaal) en de collegezaal zijn ondergebracht staat het Atelierhaus in verbinding met de rest van het gebouw.
In het Atelierhaus (ook wel Prellerhaus genoemd) waren oorspronkelijk 28 kamers die door Bauhausstudenten gehuurd konden worden, ook Lotte Stam-Beese heeft in het Atelierhaus gewoond. Tijdens de renovatie van het Bauhaus zijn enkele kamers geschikt gemaakt om te overnachten en iedereen kan nu hier een kamer huren. Dat heb ik ook gedaan en het was een bijzondere ervaring om in het gebouw te verblijven waar 80 jaar geleden de ontwerpster van mijn wijk heeft gewoond en gestudeerd.
Hiernaast is de oostkant van het Atelierhaus afgebeeld. Ik had kamer 304, op de foto is dat de meest linkse kamer op de op één na bovenste verdieping. Op iedere verdieping zijn behalve de kamers een doucheruimte, een toilet en aan het einde van de gang een klein keukentje.
Een bijzonderheid van de kamers zijn de piepkleine balkonnetjes. De hoogte van het balkonhek is 90 centimeter en dat is niet volgens de huidige veiligheidsnormen. Om het oorspronkelijke aanzien van het gebouw te behouden is dat bij de renovatie niet aangepast. Er wordt dan ook met nadruk op gewezen dat het betreden van de balkons voor eigen risico is.
Een kamer in het Atelierhaus was slechts 20 vierkante meter en was destijds zowel woon- als werkruimte. Per verdieping waren er 7 kamers, een toilet en een klein theekeukentje. In het Atelierhaus was oorspronkelijk maar één douche, tijdens de renovatie is op iedere verdieping een kamer omgebouwd tot doucheruimte.
Voor de huidige functie is de kamer redelijk groot te noemen. De inrichting is sober maar doelmatig, precies zoals de rest van het Bauhaus ook was. Behalve een bed staan er een zwarte tafel met twee stoelen en een lage kast. De muren en het plafond zijn wit en op de vloer ligt donkerrood linoleum. De meubels zijn natuurlijk niet origineel maar wel in de stijl van het Bauhaus. Een aardig detail zijn de ouderwetse zwarte draaischakelaars.
Hoewel het gebouw door zijn betonnen constructie erg gehorig is, was het er tijdens mijn verblijf erg stil. Op de verdieping waar ik sliep was ik de enige gast. Kennelijk weten alleen insiders dat je hier kunt overnachten, in de toeristische gids van Dessau wordt het niet vermeld. Misschien is het wel bewust gedaan om te voorkomen dat Jan en alleman hier komt, per slot van rekening is het een historisch gebouw.
Van te voren had ik een afspraak gemaakt met René Del Fabbro, één van de archivarissen. Wat hij mij destijds al liet weten bleek inderdaad zo te zijn: in het archief is maar heel weinig materiaal over Lotte Stam-Beese. Eigenlijk waren het alleen maar een paar foto's en geen geschreven documenten. Ook mijn vraag in welke kamer Lotte Stam-Beese destijds gewoond heeft kon hij helaas niet beantwoorden. Hij was wel heel geïnteresseerd over wat ik hem over Pendrecht heb verteld.
René raadde mij dan ook aan om het Bauhausmuseum in Berlijn te bezoeken. Het archief daar is aanzienlijk groter dan in Dessau dus daar moet meer informatie te zijn. Na mijn bezoek aan Dessau ben ik doorgereisd naar Berlijn (dit was gepland dus geen toeval) en daar heb ik het Bauhausmuseum bezocht. Helaas was het niet mogelijk om op korte tijd een afspraak te maken met een archivaris, mede vanwege de vakantie waren verscheidene medewerkers niet aanwezig. Maar bij mijn volgende bezoek aan Berlijn gaat dit zeker nog gebeuren!
De stad Dessau heeft toch wel overeenkomsten met Pendrecht. Net als in Rotterdam is het centrum van de stad tijdens de oorlog grotendeels verwoest. Na de oorlog is dan ook snel begonnen met de bouw van nieuwe huizen. Omdat de woningnood hoog was werd er meer op kwantiteit (hoeveelheid) dan op kwaliteit gelet. De huizen waren klein, niet geïsoleerd en zeer gehorig. Daar kwam bij dat bouwmaterialen in de DDR schaars waren met als gevolg dat de huizen van erg slechte kwaliteit zijn. In vele straten in Dessau verrezen fantasieloze portiekflats maar de bewoners waren er toen dolgelukkig mee.
Eén van de woningbouwcorporaties in Dessau is de Dessauer Wohnungsbaugesellschaft (DWG). De DWG beheert ongeveer 16.000 woningen, zowel in het centrum als in de buitenwijken. De corporatie kampt met hetzelfde probleem als destijds de Nieuwe Unie in Pendrecht: wat doen we met al die verouderde flatwoningen van net na de oorlog?
Zowel in het centrum als daarbuiten is te zien dat men hetzelfde doet als hier. In diverse straten zag ik keurig opgeknapte woningen maar op een steenworp afstand staan verwaarloosde flats die nog gewoon worden bewoond. Ook in Dessau worden blokken afgebroken en vervangen door moderne woningen. Op de foto is zo'n leegstaand blok te zien, wachtende op sloop.